Hacı Bektaş Veli’nin hayatı ve öğretisi

Merhaba sayın okurlar, bugün size sevinçle Hacı Bektaş Veli’nin dünyaya bıraktığı tesiri üzerine bu makaleyi sunuyoruz.

Hz Muhammed’in ve Hz Ali’ninsoyundan geldiği için şanı mezhep üstüdür, ayrıca İslam Tasavvufunun Pirlerden olduğu için şöhreti Türk ve Müslüman dünyası dışına uzamıştır.

UNESCO’ya göre Hacı Bektaş Veli 13. asrın lisanıyla 8 asır sonra yazılan İnsan Hakları  beyannamesinin fikirleri ifade etmişti.

Hayatı

1209 yılında bugünkü İran’daki Nişapur’da doğduğunu düşünülüyor. Peygamber ve Ehl-i-Beyt soyundan gelmesiyle annesi Hatem Hatun’dan Türk soyundan da gelmişti.

13. asrın Türk Tasavvuf Hocası Ahmed Yesevi’nin tarikatına bağlı olmasıyla birlikte Vefai ve Kalenderi Tarikatlarına bağlıydı ve bir takım görüşlere göre İsmaili yani yedici şiilikten tesirleri vardır.

Davası İslam dünyası için hayli mühimdi ve hem Müslüman hem genel Dünyayı için zor bir dönemde gerçekleşti. Nitekim, aynı dönemde Moğol istilalar başlamıştı ve dolayısyla Türkmen boylar ile Anadolu Rum Selçuklu saltanatına göçmek zorunda kaldı.

Hayatı başat tarihi olaylarla denk gelmişti, zira 1240 yılında Babai ayaklanması siyasi ve dini sebeplerden ötürü meydana gelmişti. Kendisi katılmadı fakat kardeşi Menteş katıldı ve orada hayatını yitirdi. Selçuklu saltanatı başkaldırıyı Frenk paralı askerlerle bastırmıştı.

Mevlana ile çağdaşdı ve onunla bir şekilde rekabet içindeydi, zira kendisi halka yakın iken Mevlana saraya daha yakındı. Aynı şekilde Ahilik esnaf dayanışma teşkilatın kurucusu Ahi Evran ve büyük şair Yunus Emre ile çağdaşdı.

Bize Makalat ve Fevaid gibi bir çok eserler bıraktı

Türk tasavvuf dervişlerin Anadolu Erenlerdendi ve Osmanlı imparatorluğun kuruluşuna rol oynayan bir çoğuna tesir bırakacaktı örneğin şeyh Edebalı’ya.

İbadetlerde Türkçe dilini kullanrak Türkçe dilini ve Türk kültürü için büyük bir önem almıştı ve böylece mudafaa edilmesine ve yayılmasına yardım etmişti. Dolayısıyla Anadolu halkların Müslüman ve Türk dünyasına katılamasına büyuk bir etkisi oldu.

1270 civarında Sulucak Suluca Karahöyük (bugünku Hacıbektaş) vefat etti ve öğretisi ve müritleri Balkanlardan Orta Doğuya kadar tesir bıraktı. Soyundan gelenler « Çelebilerdir ».

Öğretisi

Düşüncesinin temeli Tasavvuftan almasıyla, aynı zamanda Türk Şamanizm ve İslam önceki İran inançlara dayanır.

Tasavvuf sevgiye, insancılığa, hoşgörüye, nefsin ve egosunun ötesine geçmesine, ahlakın gelişmesine, kendini tanımasına, bilincin yükselmesine ve toplumsal barışa dayalıdır.

Türk Şamanizm cezbeye, doğa ile ahenke, müziğe, dansa, Türk Törenin ahlakına ve geleneğe dayalıdır.

İranın eski inançları iyi ve kötü ayrımına ve ateş gibi doğa güçlere önem verir, İran yeni yılı Nevruzun kutlaması ondan geliyor.

Tasavvufta irfani ve ahlaki mükemmeliyeti denilen insan-i-kamil makamına ulaşmaya yardım eden Kuran’a dayanan 4 kapı 40 makam yolun kurucusur.

Şamanik vecd, doğa ile uyum, müzik, dans ve Töre’de alınan ahlaki ve örf ve adetlere dayanıyordu .

İran maneviyatı , İran’ın Yeni Yılı Nevruz töreninde kullanıldığı gibi , esasen iyi ve kötü ikilemi , iyiye gitme görevi ve ateş dahil olmak üzere elementlere tapınmaya dayanıyordu.

Hacı Bektaş Veli, mükemmel insanın (İnsan-ı-Kamil) nihailiğine ulaşmayı sağlayan Kuran öğretilerine dayanan 4 kapı, 40 istasyon, inisiyasyon yolunun yolunu oluşturmasıyla tanınır .

Dört kapı şunlardır:

I. Şeriat : Hak, iyiyi kötüden, meşruyu haramdan ayırmayı sağlayan şeriat.
II. Tarikat : Cemaat, yol, irşad, doğruluk yoluna sokma, mürit ve rehber ilişkisine sokma.
III. Hakikat : Nihai Hakikat, İlâhî Hakikat, Allah’ın hakikatinin bilgisini açan, diğerlerinin yanında tevazu, hikmet, sır anlamına gelen kapı.
IV. Marifet : ilim, marifet. Tanrı’nın mistik bilgisine erişim, sabra, güvene, cömertliğe, kendini bilmeye, azamete dayalı bir varoluş biçimini gerektirir..

II. Tarikat :

1. Erkan (sütun) yolunda yaşamak için Pir’e yemin etmek (ikrar) ve bugüne kadar hatalarından tövbe etmek. (Araf Suresi/181)
2. Mürit-öğrenci ( talib ) olarak yeminde kalmak. (Fetih Suresi/10)
3. Temiz giyinin, tevazu ve kibar olun ( edâb ). (Araf Suresi/26)
4. İşinizi dikkatli yapın. (Bakara Suresi/82)
5. Yolun İnsanlarına Hizmet Edin. (Enfal Suresi/72)
6. Korku ve ümit makamında olmak, Havf-u Rica (Tevbe edip bağışlanmak). (Nasr Suresi/3)
7. Zorlukları görünce Allah’tan ümidinizi kesmeyin (kargaşaya kapılmayın). (A’raf Suresi/56)
8. Takva sahibi olmak, kurtuluş yoluna doğru ilerlemek. (Ali İmran Suresi/114)
9. İrfan ehlinin bağıyla öğüt alın. (Kaf Suresi/37)
10. Hak âlimi olmak, eşine ve işine bakmak, ellerine, diline, beline hakim olmak. (Ahzab Suresi/35)

III. Marifet :

1. Edep’e (kibarlık, tevazu) aykırı hiçbir şey üstlenmeyin . (Kalem Suresi/4)
2. Nefsi kötü işlere tahrik edildiğinde Allah’tan korkmak. (Nisa Suresi/78)
3. Her türlü kötülükten oruç tutarak oruç tutun. (Â’la Suresi/14)
4. Sabır ve kısıtlama: sahip olduklarınıza rıza göstermek. (Enfal Suresi/46)
5. Kötü işlerden utanmak. (Nisa Suresi/85)
6. Cömertlik, eller tarafından üretilen faydaları ( nimet ) paylaşmak . (İsra Suresi/26)
7. İlim Varlığı ve Rehberlik ( İrşad ). (Ali İmran/187)
8. Yüce bir gönül sahibi olmak. (Furkan Suresi/63)
9. Her den için Marifet Ehli (ilâhî ilimden) olmak. (Ankebût Suresi/58)
10. Kendi özünüzü bilin ve iletin. (Şuara/193-194-214)

IV. Hakikat :

1. Toprak ( Turab ) olmak, özündeki eksiklikleri görmek. (İsra Suresi/37)
2. 72 grubu kınamayın. (Maide Suresi/48)
3. İyiliği asla reddetmeyin. (Nisa Suresi/95)
4. Tüm dünyalardan yaratıkların güvenini kazanın. (Ali İmran Suresi/75)
5. Mülkün (maddi dünyanın) hükümdarına iyilik yapmak ve O’nun rızasını kazanmak. (Tegabün Suresi/17)
6. Hakk’ın sırlarını anlat ve böylece gönülleri yücelt. (Mucadile Suresi/7)
7. Hac, Dostun Kalbini Kazanmak. (Haç Suresi/46)
8. Arkadaştan sır saklamak. (Ali İmran/118)
9. Manevi birlik ( münajat ) ile, Allah tarafından bağışlanmak, O’nun sunduğu tüm faydalar için O’nu tesbih etmek. (Bakara/58)
10. Vahdet-i Wudcut teosofisinde müşahede (Müchaheda), Allah’ı tefekkür etmek, O’nu yakın görmek. (Tekasür /7; Kaf/16)

Her kapı bir tabiat unsuruna (ateş -Ammare , hava –Levvâme , su –Mülhime , toprak –Mutma’ine ) tekabül eder ve her unsurun insanda nefsleri karşılığı vardır . Her nefis 10 niyetle temsil edilir. Ve bir öğeye karşılık gelen kapı, karşılık gelen nefleri « özgürleştirir » .

• Nefs-i Ammare: Ateşin karşılığı. Bu, cahil zalimlerin tasarısıdır.

1) Cehalet
2) Gurur, gurur, Gazap
3) Nefret
4) Üzüntü
5) Açgözlülük, dargınlık
6) İsyan
7 ) Nefs bağımlılığı
8 ) Küskünlük
9) Hakaret 10) Anlaşmazlık, fitne çıkarmak

• Nefs-i Levvâme: Kul ilim ile Allah’a yakınlaşır, İlmel Yakının. Böylece ilim kapısının eşiğine ulaşır.

1) Tevella ve teberrayı (peygamber soyuna saygıyı) reddeden kaba ruh
2) Takva
3) Duayı terk etmek
4) Kulluk
5) Namaz (namaz)
6) Oruç
7) Hac
8) Fıkıh
9 ) Zekât (sadaka)
10) Abdest ( Abdest )

• Nefs-i Mulhime: (marifet) temsilidir, kulun ibadetle Allah’a yakınlaşmasıdır, Ayn-el Yakının. Akıl, bilgi, bilgelik ve öğüt derecelerini içerir.

1) Zeka
2) Hikmet
3) Bilgi
4) Nasihat
5) Ruh
6) İyi
7) Olgunluk
8) Erdem
9) Hibe
10) Cömertlik

• Nefs-i Mutma’ine : Hakikatin ifadesidir, kul Hakk-el Yakın ile Allah’a yaklaşır. Toprak insanın kanıtıdır. Ve cennet yukarıda. Tarikat ehlinin amacı budur.

1) Sabırlı olmak
2) Hikmet ile hizmet etmek
3)Adil olmak 4) Merhametli olmak
5) Rıza ile nurdan haberdar olmak
6) İlmi korumak
7)Hakka lâyık olmak 8) Hakk’a (Allaha) yaklaşmak
9) Bağlılık
10) Dostlukta sebat

Ve öğretisi kesinlikle en güzel deyişleri ile bize ulaşmıştır :

• Eline diline beline sahip ol.

• Yolumuz ilim, irfan ve insanlık sevgisi üzerine kurulmuştur.

• İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.

• Kadınlarınızı okutunuz, kadınları okutmayan millet yükselemez.

• Kimsenin ayıbını arama, kendi ayıbını görür ol.

• Incinsen de incitme.

• Dili, dini, rengi ne olursa olsun iyiler iyidir.

• Düşmanınızın bile, insan olduğunu unutmayınız.

• Araştırma açık bir sınavdır.

• Her ne arar isen, kendinde ara.

Türk dünyanın ve ötesine büyük tesir bırakan Hacı Bektaş Veli üzerine makalemizi okuduğunuz teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Sevgi ile.

Özler Atalay Yükseloğlu